Втората книга на Силвија Митевска, „Шепотот на Данте“ (Или-или, 2018) содржи девет раскази кои сосема се разликуваат еден од друг. Тие се разликуваат од наративен аспект, па во некои позицијата на субјектот на нарацијата е поинтимна, во прво лице, а во некои приказната ја раскажува сезнаечкото, недефинирано трето лице. Некои од овие раскази се речиси чист реализам, прецртана скица на нашето секојдневие, како Душојадци, во кој прераната и неочекувана смрт на еден човек ги покажува вистинските лица на сите оние кои гравитирале околу него додека бил жив. Некои од расказите пак, се богато гротескни, како Задоволство, во кој главниот женски лик е непоправливо опседнат со чистотијата на домот. Некои од расказите, како Божествен танц, во кој гласовите на многуте љубовници на сопругот почнуваат да се огласуваат од неговите алишта, чекорат и по тенката линија меѓе постмодернизмот и фантастиката. Оваа втората [фантастиката] пак, слободно избива на површина и сосема го презема расказот Преминот, една наежувачка приказна за паралелното постоење на два света — нашиот и другиот, раскажана не од аспект на нашиот, туку токму од аспект на другиот свет.
Кога вака ќе се погледне оваа шареноликост, се поставува прашањето што е тоа што расказиве ги обединува во оваа, една единствена збирка? Што е лепилото под површината, кои се темелите врз кои е поставена основата на оваа мозаична проза? Кога разговаравме со Силвија за моите впечатоци од книгава и за тоа што би можела да кажам за неа, некако неизбежно се спомена и женското писмо. Го споменав јас, можеби поради тоа (или можеби и пред сѐ) што веќе извесно време, женското писмо е една постојана фуснота на моите читателски и критички искуства. Морам да кажам и дека го споменав речиси колебливо, од две причини: Прво, затоа што од една страна терминот женско писмо кај пошироката публика веднаш асоцира на едно симплифицирано и ограничено значењe: книга напишана од жена. Второ, токму затоа што женско писмо веднаш асоцира на уште една книга напишана од жена, која треба да се смести во друштвото на сите други книги напишани од жени, таму некаде, на периферијата на големото книжевно писмо, во некоја посебна, можеби подолна или пониска категорија. Малку подоцна, кога размислив уште еднаш, двапати и трипати, сфатив дека простор за колебливост нема и не треба да има. Затоа, еве сега ќе кажам јасно и гласно: овие раскази бездруго се женско писмо. Тие се женско писмо затоа што во сите (освен во еден) главните ликови (без оглед дали зборуваат сами за себе, во прво лице, или пак се прецизно опсервирани од окото на сезнаечкиот раскажувач) се силни и впечатливи жени, жени кои решиле да воспостават контрола над своите животи. Без оглед дали се работи за математичарката од провинциското гратче која речиси аутистично го восприема светот околу себе во расказот Бесмислица, за грижливата и упорна сестра на анорексичната пациентка во расказот Нашата среќа, или пак за сексуалната предаторка и егзибиционистка во расказот Вештица, женските ликови на Силвија ги градат нејзините приказни и тие приказни се за нив и од нив.
Но, овие раскази се и едно ново женско писмо во македонската книжевност. Нашите современи (овде се обидувам да го избегнам тој толку користен термин млади) прозаистки родени околу осумдесеттите години на минатиот век (а тука освен Силвија можам да ги споменам, само како пример, Румена Бужаровска или Ирена Јорданова) пишуваат не само за женските искуства или за женскиот светоглед, туку тие за нив пишуваат дрско, отворено, неинхибирано, дури и безобразно. Во случајов на Силвија, нејзините раскази се всушност сосема слични на нејзиното параглајдерство: таа се затрчува и полетува кон непознатото, високо над секојдневието. „Пишувам, но не знам каде ќе стигнам, сакам да го шокирам читателот“, ми кажа таа во оној наш разговор за книгава и за женското писмо. Таа неочекуваност во приказната, таа нејзина превртливост во која читателот лесно го губи тлото под нозете, е втората заедничка особина на овие раскази која ги поврзува во едно цело, адреналинско читање. Преку неочекуваноста на раскажувачките пресврти всушност сфаќаме колкави се нашите читателски предубедувања за тоа што треба да има во една книга која има вакви нежни, пастелни корици, во книга која се вика „Шепотот на Данте“ (а Данте не е Алигиери, туку синчето на авторката), и на крај, за тоа како и за што треба да пишува една (ајде да го кажеме зборот во немање друг) млада писателка. За оваа неочекуваност зборува и Драги Михајловски во рецензијата на оваа книга кога вели дека Силвија „излегува од рамките на секојдневното и моќно го надоградува истото за кога ќе ни го презентира напишаното, да нѐ изненади со ефектен крај“.
Ако се навратам пак кон оние претходно споменати причини за мојата колебливост (ах, тој толку вкоренет ем страв од етикетата „женско“, ем порив кон неа), би сакала да кажам дека оваа книга на Силвија ни покажува уште една работа: разбирањето за она што е централно, а што е периферно во современиот македонски книжевен дискурс (за среќа!) е сосема изместено и изменето во текот на последниве години. Токму избивањето, жестоко, на моменти и драматично, на ваквите писма, како ова за коешто зборуваме денеска, придонесува македонската книжевност (освежена, смела, неинхибирана, дрска, безобразна, неискомплексирана) да излегува од тесните граници на малиот (по број на говорители) јазик на кој е првично напишана и да му погледне на светот право в очи. Женското писмо во оваа книжевност, со сите свои манифестации (како гротеската или фантастиката) кои Силвија ги собрала во ова по обем мало, но експлозивно книжуле, секако има своја заслуга за овој пробив. Токму затоа, да се радуваме на делата како ова и да им посакаме да летаат слободно, долго и високо.
Елизабета Баковска
Блесок/Blesok 